kalinka-machja CERCLE CULTUREL ET HISTORIQUE CORSE-RUSSIE-UKRAINE

Marcu Biancarelli et la Russie.


Nous avons pu lire, dans "La Corse votre Hebdo" en date du 17 décembre 2010, sous la plume de Marcu Biancarelli, écrivain et chroniqueur littéraire corse, un très bel article consacré à la grande poétesse russe Marina Ivanovna Tsvetaïeva (Марина Ивановна Цветаева) (1892 - 1941).
Nous nous faisons un plaisir d'en offrir la lecture à nos visiteurs.


Abbracciu à Tsvetaievà

U corpu di Marina Tsvetaieva si balancia languenti, azzicatu da u ventu chì s’infrugna pà a porta in cantaronu. Fora : i stesi inuspitalieri di a steppa brusgiata. L’ochja vitrosi di a puetessa ùn li vidini più. Appiccata à a sima di l’isbà, veni di compia un parcursu tribbulatu chì l’avia vista piigà, à quandu faccia à i rustaghjati di a vita, à quandu faccia à i scutussati d’un seculu. Tanti liccaturi crudeli arrigalati da u distinu, sin’à st’ùltimu esiliu, sta mossa in Tataria par fughja l’avanzata di i truppi nazisti. Tsvetaieva s’hè appiccata in una sulitudina cumpletta, luntanu da a so fiddola dipurtata in Siberia, hè morta in un addisperu assulutu, un addisperu indu l’indiffarenza è a miseria li funi I soliti cumpagni. Nanzi di mora, rividisti forsa u visu d’Efron, è quissu d’Irina. À st’ultima, ‘ssa ciuccia ch’ùn avia sappiutu salvà, chersi certamenti d’essa pardunata.
Serghei Efron, u maritu, era statu fucilatu in 39 da i sbiri di Stalin. Era un omu ch’ùn sapia scedda, Efron, o chì avia sceltu par sempri d’essa in u campu di u disonori. Fù di l’Armata Bianca à u mumentu di a Rivuluzioni, è Marina Tsvetaieva u duvisti suvità in un esiliu ch’ùn ebbi nienti di rumanescu. È u tintu d’Efron ùn la feci mai à fà budda a pignata famigliali. In Praga po’ in Francia, fù una fughjera patetica. Nienti à veda cù i baccanali di certi emigrati russii. Stancu di circà una situazioni illusoria in u sinemà, è nustalgicu di u paesu nativu, Efron righjunsi a NKVD, a pulizza sicreta suvietica. Participò à l’assassiniu d’un dissidenti in Isguizzara, pò dassi dinò di u fiddolu di Trotsky, è vultò à u paesu pà imparà chì Stalin prizzaia pocu i liccumetti ch’aiani fattu i scappatticci à u stranieri. Si fucilaiani tutti l’anziani di a guerra di Spagna, nisciun raghjoni, dunca, chì ‘ssu niscentri di Seghei Efron ùn ischisgessi i purghi anch’iddu. Spiccata quantu volti da u so sposu, a bella Marina, l’isaltata Marina, circò à spissu u rifughju in d’altri braccia. Cù u pueta Mandelstam, par esempiu. Cù a carnali Sofia Parnok, dinò, sempri una puetessa, o ancu cù u futuru premiu nobel Boris Pasternak. Da dumandassi d’altrondi comu a stodia tragica di Tsvetaievà ùn ispirò micca di più a rializazioni di u Duttori Jivagò, ma si sà chì Pasternak t’avia ancu d’altri ispirazioni…
Ma l’attiranza ch’idda pagò forsa u più – tuttu ùn ‘sendu chè artistica, quissa quì – fù quidda pà Maiakowski. I chjirchja di l’imigrati russii fecini pagà à a stravaganti criatrici a so ammirazioni pà u scrittori suvieticu : fù scantata da i mundanità è i so puemi ùn iscuntroni più chè disdegnu. Guasgi abbandunata à idda stessa, a tintaccia poti scriva mentri u so esiliu pariginu : « Socu emigrata difinitivamenti in i me quaterna »…
U parcursu di Marina Tsvetaievà ùn fù puri micca fattu chè di frastorna. In una prima vita, fù a fiddola d’un prufissori d’arti chì fundò l’attuali Museu Pushkin, veni à dì unu di i più grandi musei di i bell’ arti di u mondu. Fù sinsibilizata da chjuca à a puisia di Pushkin, è si truvò ghjovana in risidenza in Crimea, ind’è u scrittori Volochin chì duvintò par idda unu spezia di prutittori. Fù tandu iniziata à u simbulismu russiu, chì i pueti Lisandru Blok è Andrei Biely (unu spezia di Joyce à usu russiu) purtoni à u più altu. Scuntrendu com’ì no l’emu ditta à Mandelstam, è lighjindu à Anna Akhmatova, fù sinsibilizata dinò à u currenti rivali di « l’acmeismu », chì si spiraia in parti di u muvimentu parnassianu francesu. Ancu mentri i so pirigrinazioni tristi à traversu à l’Auropa, scuntrò i parsunaghji cussì diversi è impurtanti chè Ilya Ehrenburg, ‘ssu ghjurnalistu russiu chì scrivisti u Libru Neru cù Vassili Grossman, u pueta austriacu Rainer Maria Rilke, cun quali ‘dda rializò una currispundenza à trè cù Pasternak, o infini a lighjindaria Akhmatova ch’idda finisti par veda in 1940. Hè dunca ‘ssa principessa dannata,‘ssa stidda sfracassata, ‘ssa donna bella chì illuminò a puisia russia di u XXu seculu, chì no vuliamu cilibrà quì. Marina Tsvetaieva, chì ùn sapisti mai scedda trà i Bianchi è i Russi, ch’ùn fù mai di quì o di culà, è chì fù purtata com’è una cascia debbuli da i timpesti di u so seculu, sin’à ‘ssu locu di Tataria dund’idda riposa anonima.
Idda scrivana lirica di l’amori chì mandò à Rilke : « Aghju presu tuttu u ventu – nò, tuttu u nordu – in i me braccia. È purtaia u to nomu », è ancu chì dicia : « Di i me versi, com’è vini priziosi/Vinarà l’ora »… Idda chì partisti, com’è Mandelstam, in un tempu chì i pueti erani da veru maladetti. È l’ora hè vinuta, sì, di leghjala, è di vulella bè.
MARCU BIANCARELLI







 

Un autre texte en langue corse de Marcu Biancarelli a retenu notre attention. Ce texte est consacré à Varlam Chalamov, l'auteur des "Récits de Kolyma" .

L’infernu di a Kolyma.

Andrei Platonov, riligatu à u campu di travaddu di Djankharà, si ritruvò solu omu struitu in un baracamentu di latri è d’assassini. A so piazza pà a notti fù subitu scelta : ghjustu accant’à u scornu indu l’omini faciani i so bisogni. Debbuli trà i sanguinarii, u so distinu era scrittu, pò dassi ancu duvintaria a donna di u crudeli Fedià, capu di ‘ssa reffica d’ignuranti. Platonov salvò a so vita fendu l’« editori di rumanzi », veni à dì cuntendu à i coditinuti, i nuttati intrevi, i stodii ch’iddu avia lettu. Era tandu duvintatu, ancu sì a cundizioni era cunsidarata indegna à u gulag, un « incantadori di sarpi ».
U prighjuneri Krist, schirzatu da l’altri ditinuti pà a so manera di scriva, cù una caligraffia di magazinieru, fù chjamatu pà a stessa raghjoni à travaddà « daretu à a stadda », in a casetta di u ghjudici di struzzioni. Puri ammalatu da a fami, si truvò incaricatu di metta in ordini i longhi listi di i dipurtati da fucilà. I ghjorna passaiani cussì, scrivindu i listi sutt’à u dittatu di u ghjudici. Una spezia di rilazioni strana, guasgi d’amicizia, si stallò trà u magistratu è u scrittori. Succedi ch’una volta, à u momentu di dittà un foddu, u ghjudici si ferma stantaratu, è senza dì nudda, brusgia u famosu cartulari in un furreddu. Era u propiu cartulari chì mandaia Krist à a morti. « Un rigalu di u boia à u cundannatu », scrivi Varlam Chalamov, l’autori di ‘ssi « Raconti di a Kolyma » da induva sò ricacciati i dui stratti pricidenti. L’irunia hè chì, sì Krist (veni à dì Chalamov) si ni tirò quantunca à u finali, u ghjudici, iddu, fù bè fucilatu.
In a pinisula di a Kolyma, infernu ghjacciatu pà dipurtati discrittu da Chalamov, ci funi dinò l’eroi veri certi volti. Com’è u cummandanti Pugatchov, chì purtaia una casata di ribeddu cusaccu – certamenti micca par azardu. Prighjuneri di guerra in Alimania, Pugatchov riiscisti à scappà da un campu pà righjunghja i truppi russii. Fù inviatu cussì prestu in Siberia pà « tradimentu », com’è guasgi tutti i suldati chjappi da i numici… Dopu à una inguirnata à pata a fami nera in a Kolyma, Pugatchov è undici altri ditinuti – tutti militari – scelsini di mora l’armi in manu inveci chè d’accittà a vargugna di u campu di cuncintrazioni. A so storia ci hè discritta com’è un’ epupea da Chalamov.
Varlam Chalamov, dunca. Fù iddu stessu dipurtatu in Siberia da 1937 à 1953. U restu di a so vita fù cunsacratu à discriva l’orrori di i campi à l’epica di u spaventu suvieticu. Culpitu da a pillagra, persi a peddi di i mani è di i peda. Hà scrittu i so raconti com’è tanti documenti pà tistimunià, è à tempu ùn si staccò mai di dalli un aspettu literariu di a qualità a più alta. ‘Ssi raconti, da veru imprissiunanti, indu l’omu ùn hè più chè unu spezia d’animali, un’ entità guasgi urganica, facini di Chalamov l’uguali d’un Primo Levi o d’un Robert Antelme.

L’enfer de la Kolyma

Andrei Platonov, relégué dans le camp de travail de Djankhara, se retrouva seul homme instruit dans un baraquement peuplé de voleurs et d’assassins. Sa place pour la nuit fut rapidement trouvée : juste à côté du coin où les hommes faisaient leurs besoins. Faible parmi les sanguinaires, son destin était inscrit, peut-être même allait-il devenir la femme du cruel Fédia, qui était le chef de ce ramassis d’ignorants. Platonov sauva sa vie en devenant « éditeur de romans », c’est-à-dire en racontant à ses codétenus, pendant des nuits entières, les histoires qu’il avait pu lire. Il était alors devenu, même si cette condition était jugée indigne au goulag, un « charmeur de serpents ».
Le prisonnier Krist, méprisé par les autres détenus à cause de sa manière d’écrire, avec une caligraphie de magasinier, fut appelé lui aussi pour la même raison à travailler « derrière l’étable », dans la maisonnette du juge d’instruction. Même rendu malade par la faim, il se retrouva chargé de mettre en ordre les longues listes des déportés qui devaient être fusillés. Les jours s’écoulaient ainsi, en écrivant les listes sous la dictée du juge. Une étrange sorte de relation, presque amicale, s’installa alors entre le magistrat et l’écrivain. Il arriva qu’une fois, au moment de dicter une feuille, le juge s’arrêta figé, et sans rien dire brûla le fameux dossier dans une chaufferette. C’était le document qui envoyait Krist à la mort. « Un cadeau du bourreau au condamné », écrit Varlam Chalamov, auteur de ces « Récits de la Kolyma », d’où sont tirés les deux extraits précédents. L’ironie étant que, si Krist (c’est-à-dire Chalamov) s’en tira quand même à la fin, le juge, lui, fut bien fusillé.
Dans la péninsule de la Kolyma, cet enfer glacé décrit par Chalamov, il y eut certaines fois de vrais héros. Comme le commandant Pugatchov, qui portait un nom de rebelle cosaque – et cela sûrement pas par hasard. Prisonnier de guerre en Allemagne, Pugatchov réussit à s’échapper de son camp pour rejoindre les troupes russes. Il fut immédiatement envoyé en Sibérie pour « trahison », comme pratiquement tous les soldats pris par l’ennemi… Suite à un hiver où il souffrit de la faim la plus atroce à la Kolyma, Pugatchov et onze autres détenus – tous militaires –, choisirent de mourir les armes à la main, plutôt que d’accepter la honte d’un camp de concentration. Leur histoire est racontée par Chalamov comme une authentique épopée.
Varlam Chalamov donc. Il fut lui-même déporté en Sibérie entre 1937 et 1953. Il passa le restant de sa vie à décrire l’horreur des camps à l’époque de l’épouvante soviétique. Touché par la pellagre, il perdit la peau des mains et des pieds. Il a écrit ses récits comme autant de documents témoignages, et en même temps il ne s’est jamais éloigné du besoin de leur donner une forme littéraire, recherchant toujours la qualité la plus aboutie. Tous ces récits, réellement impressionnants, où l’homme n’est plus qu’une sorte d’animal, une entité seulement organique, font de Chalamov un égal de Primo Levi ou de Robert Antelme.

Tiré de : marcubiancarelli.blogspot.com/
Traduction française d'Olivier Jehasse.

 

jean maiboroda